Kabaca ifade edecek olursak; 13.7 milyar yıllık evrende, Güneş Sistemi’nin içinde bulunduğu ve milyarlarca yıldızdan oluşan dev bir sarmal galaksi olan “Samanyolu Galaksisi” içerisinde, 4.5 milyar yıllık ve adına dünya dediğimiz bir toz tanesinin üzerinde yaşıyoruz. Bahsettiğim devasa boyutlar ile uzun zaman dilimleri karşısında insan denilen canlı türünün hikayesi çok yeni ve süresi saniyeler kadar kısa sayılmaktadır.
Kısa da olsa insanlık tarihi var olduğu günden beri sürekli değişim ve dönüşüm içerisinde olmuştur. Bugünkü medeniyetimizi de bu değişime borçluyuz. Yeryüzünde görüldüğünden bu yana, bulunduğu ortamı kendi yaşam koşulları çerçevesinde şekillendiren, düzenli hale getiren ve medeniyetler ortaya çıkartan insan sürekli değişmiş hem de değiştirmiştir.
Tarih bize bütün toplumların değiştiğini göstermiştir. Öyle ki değişim, toplumsal yapının çeşitli sebeplerle dönüşmesi sonucunda gerçekleşmiştir. O halde, sosyal yapıda zaman içerisinde meydana gelen farklılaşmaya değişim diyebildiğimiz gibi sosyolojinin ana konularından biri olan bu meselenin ucu açık bir konu olduğunu da hatırlatmamız gerekiyor.
Değişimi doğuran etmenlere baktığımızda; coğrafya, nüfus hareketleri, teknolojik buluşlar, ekonomik sebepler, dini hassasiyetler ile sosyal hareketleri görebiliriz. Bu başlıklara sebep olaylar çok çeşitlilik arz etse de biz afetler özelinden bu konuyu değerlendirmeye çalışacağız. Yani afetler insanda farklılaşma yaratıp toplumsal değişim sağlayabilir mi? Sorusuna cevap arayacağız.
Uzun yıllar boyunca birçok düşünürün bu konuyla ilgili araştırmaları ve ifade ettiği düşünceleri olmuştur. Bunlardan bir tanesini hatırlatmaya çalışacağım. Dünyadaki ilk değişme olgusunu ifade eden düşünür MÖ 540-480 yıllarında yaşayan filozof Herakleitos’tur. “Her şeyin akış içinde olduğu” tezini ortaya koyan düşünürün “Panta rei” felsefesi (her şey gider) temel görüşüdür. Hatta çok sık duyduğumuz “Aynı ırmakta iki kez yıkanamayız” sözü de bu düşünüre aittir. Bu sözle ikinci kez girilen ırmağın tamamen farklı ırmak olduğunu, akıp giden suyun onu başka bir ırmak yaptığını ve giren kişinin de ilk defa giren kişi olmadığını, değiştiğini ve dönüştüğünü ifade etmiştir.
Herakleitos “Değişmeyen tek şey değişimin kendisidir” diyerek, değişimin hayatımız için önemini ve sürekliliğini vurgularken çağımız bilim insanı Albert Einstein “Zekanın ölçüsü, değişim yeteneğidir” şeklindeki ifadesiyle yüzyıllar öncesine selam göndermiştir.
Yukarıda ifade ettiğimiz üzere geçmişimiz çok kısa da olsa, nüfus tarihçilerine göre dünyada dört demografik devrim yaşanmıştır.
-İlki 400 – 500 bin sene önce, insanların ateşi kullanmasıyla başlamıştır.
-İkincisi milattan önce 40 ile 35 bin yılları arasında büyük buzul çağının bitişi ve iklim koşullarının kısmi iyileşmesi ve besin kaynaklarının çoğalması ile gerçekleşmiştir.
-Üçüncü ise tarım hayatına geçiş ile birlikte genişleyen gıda kaynaklarına ve doğal koşullara karşı oluşan güvenlik ortamına bağlı olarak yaşanmıştır.
-Dördüncü demografik devrim 17.-18. yüzyıllarda modern dönemin kapılarını açan sanayi devrimi ile gerçekleşmiştir.¹
Görülüyor ki toplumların değişimi ve dönüşümü bir takım doğal olaylar ve buluşlar sayesinde meydana gelmiştir. Bunun sonucunda her toplum kendi dinamikleri çerçevesinde ve hızında değişime uğramıştır. Değişim ve dönüşüm toplumun iç dinamikleri ile olabiliyorken bazen dış etkenler de bu durumu hızlandırmıştır. Her ne kadar toplumları oluşturan yaşlı nüfus (muhafazakârdır) değişime dirense de gençler (yenilikçidir) bu süreci hızlandırmış ve direnci kırarak toplumu değiştirmiştir.
Bu değişimde belirleyici olan pek çok faktörden bahsettik. Bunlardan dış etken olarak sayabileceğimiz afet ve acil durumları kendi özelimizden inceleyelim.
Covid-19 vakası ile 17 Ağustos 1999 depremi ve 6 Şubat 2023 tarihli Kahramanmaraş depremleri bu anlamda en yakın tarihli örneklerdir. Meydana gelen Van, Elazığ ve İzmir depremleride bu kapsamda değerlendirilebilinir. Veya en son yaşadığımız Türkiye’nin hemen her yerinde meydana gelen orman yangınları da fiziki olduğu kadar duygu ve düşün dünyamızda değişiklikler yarattı. Bu olaylar kişi ve toplum olarak bizi derinden sarsmıştır. Doğayla ve yaşam alanlarımızla ilgili kendimizi sorgulamamıza neden olurken, temel afet bilinci, sosyal mesafe kavramı, sigorta iş ve işlemleri ile kentsel dönüşüm faaliyetlerinin hayatımıza girmesini sağlamıştır.
Depremlerin, sellerin, grizu patlamalarının, fırtına, tayfun, tornado, toprak kayması, yeraltı sularının yükselmesi, yangın vb. doğal afetlerin yanında insan kaynaklı afetlerin en büyüğü olan savaşlar da yeryüzünde biz insanlar arasında sürekli olagelmiştir. Ve olmaya da devam edecektir. Yani bir diğer afet türü olan savaşlar ve bunun türevi nüfus hareketleri de sosyal değişimin sebeplerinden birisidir. Burada en yakın örnek Suriye iç savaşı ile İsrail Filistin arasındaki savaştır.
Velhasıl afetler bize maddi ve manevi kayıplar yaşatır. Ancak bu kayıp ve acıların bizde bıraktığı tecrübeyle gelecek nesillere sağlam, güvenli ve korkusuzca yaşayabilecekleri yaşam alanları bırakma kültürünü sağlar. Dört buçuk milyar yıldır var olan yer kürenin üzerinde daha dünkü misafir olan insanoğlu, içinde yaşadığı doğayla uyumlu değişim ve dönüşümünü gerçekleştirmez ve buna uygun bir yaşam sürmez ise kendi sonunu getirecektir. Dönüşüm iyiye doğru olmalıdır. Değişim ancak doğanın yaşam koşulları ve sistemine uygun cereyan ederse güvenli ve anlamlı olacaktır. Aksi durum düzenliliği karmaşaya çevirecektir.
Afetlerin insan özelinde toplum yaşamını değiştirdiğini, bu değişim ve dönüşümlerin kaostan kozmoza doğru olması gerektiğini hatırlatıyor, afetsiz günler diliyorum…
¹)(Anadolu Üniversitesi Ders Notları Toplumsal Değişme Kuramları-18.sayfa)
*
HÜSEYİN KANZA
DOLAR
EURO
İNG. STERLİNİ
İSV. FRANGI
KAN. DOLARI
ÇEYREK ALTIN
BITCOIN